Wat te doen?
Wat te doen?
Dit verhaal geeft veel antwoorden op de vraag waar ik al maanden mee rondloop, en ik hoop u ook: hoe kunnen wij, redelijke mensen van goede wil, ervoor zorgen dat we niet onder de voet worden gelopen door cynische maniakken – ik kies deze woorden zorgvuldig – die met valse argumenten verdeeldheid zaaien en proberen kapot te maken wat we in 70 jaar hebben opgebouwd. Donald Trump en Geert Wilders, en opportunistische lilliputters als Roos en Baudet, richten zich tot de mensen in onze samenlevingen die terecht boos zijn omdat zij geen baat hebben gehad bij economische groei. Deze politici hebben de onvrede gevonden, maar gebruiken die – cynisch – voor hun eigen doeleinden, niet voor die van de mensen die zij zeggen te willen helpen. Geert Wilders wil niet eens regeren. Donald Trump laat alleen mensen meeregeren die minimaal een paar honderd miljoen hebben. Of soldaten.
Paul Collier, economieprof aan Oxford, pleit voor ‘hard pragmatisme’, niet links of rechts. (‘Links zijn is een luie manier om jezelf moreel superieur te voelen; Rechts zijn is een luie manier om je intellectueel superieur te voelen.’) De staat heeft een rol, wel degelijk, maar moet niet overweldigen. Belastingheffing moet niet simpel dienen om geld over te hevelen van rijk naar arm, maar om rentenierschap te ontmoedigen en ondernemerschap te stimuleren. Dus de ene rijke te bevoordelen boven de andere. De staat zou moeten reguleren om degenen die lijden onder ‘creatieve destructie’ te compenseren – maar creatieve destructie respecteren omdat het kapitalisme zo dynamisch maakt. De staat zou ‘inclusief nationalistisch’ moeten zijn: niet mensen honoreren die klagen of verwijten, want daarmee fragmenteer je een samenleving, maar juist de dingen vieren die een land bijzonder, leefbaar en waardevol maken.
Collier zegt veel meer. ‘Uber, Airbnb en Amazon zijn eigenlijk belastingontduikingen.’ Waarom? Ze ontwrichten oude systemen en dat is uiteindelijk goed, maar ze compenseren niet de mensen die daaronder lijden. Dat laten ze over aan de staat. Dus de staat zou dit soort innovatief/destructieve bedrijven moeten belasten om ze te laten meebetalen voor de sociale schade die ze aanrichten.
Nette mensen, links en rechts, vinden nationalisme eng. ‘Maar door inclusief nationalisme te mijden, hebben ze de enige macht die een samenleving kan verbinden uitgeleverd aan de charlatans van het extremisme.’
Wij, de saaie mensen van het redelijke midden, van het ‘de boel bij elkaar houden,’ moeten manieren vinden om de defecten in de economie te repareren. Als mensen zich economisch veilig zouden voelen, zouden ze niet hun boosheid – een vorm van angst – richten op immigranten of de EU of China of Mexico. En zouden Wilders en Trump geen gehoor krijgen. Als ouders ervan overtuigd zijn dat hun kinderen het net zo goed zullen krijgen als zijzelf of beter, dan smeult er geen afgunst naar immigranten, minderheden of elites. Als jonge immigranten het gevoel krijgen dat ze iets van hun leven kunnen maken, zijn er meer opties dan destructieve haat.