Wat is bewustzijn?
Wat is bewustzijn?
Tom Stoppard heeft net een toneelstuk uitgebracht ‘The Hard Problem,’ de naam die filosofen gaven aan de nog steeds niet bevredigend beantwoorde vraag: wat is bewustzijn, en bestaat het eigenlijk wel? Soms – vaak – weet alleen een dichter de woorden te vinden die doordringen tot de essentie: “Dingen kunnen niet denken; het lichaam is een ding; dus hoe kunnen mensen denken?” is de samenvatting. Dit artikel raust door drie eeuwen debat van filosofen en psychologen heen en eindigt waar het begint: “Bewustzijn is niet te verklaren met principes van mechanica.” (Leibniz, 1714) Natuurkunde – fysica – kan materie niet verklaren. Bertrand Russel in 1927: “Natuurkunde is mathematisch, niet omdat we zo veel weten over de fysieke wereld maar omdat we zo weinig weten: we kunnen alleen de mathematische eigenschappen ontdekken. Voor het overige is onze kennis negatief.” De kern van het probleem, volgens deze auteur, is ons onvermogen om De Grote Vergissing te overwinnen – namelijk, te denken dat we voldoende weten van de aard van de fysieke werkelijkheid om ons ervan te overtuigen dat bewustzijn niet fysiek kan zijn.
Enkele citaten hieronder, voor de liefhebber. (en zie ook deze eerdere Bicker, over panpsychisme.)
It’s what Hilary needs to do, in Tom Stoppard’s new play The Hard Problem. She challenges her amorous tutor Spike to explain consciousness and insists that “when you come right down to it, the body is made of things” – she means physical things – “and things don’t have thoughts.” There is, however, no good reason to think that this last thing is true, and overwhelming reason to think it’s false.
You see that there is – must be – more to matter than physics can tell us. You see that this is in fact a massive understatement. For what does physics tell us about the ultimate intrinsic nature of matter, considered apart from its mathematically expressible structure? Nothing. As Eddington said in 1928, “Trinculo might have been referring to modern physics in the words, ‘This is the tune of our catch, played by the picture of Nobody’”. “If you want a concrete definition of matter”, he said, “it is no use looking to physics.” Physics can’t get at “its inner unget-atable nature”. Russell in 1927 was equally emphatic: “Physics is mathematical, not because we know so much about the physical world, but because we know so little: it is only its mathematical properties that we can discover. For the rest, our knowledge is negative”.
The root of the muddle lies an inability to overcome the Very Large Mistake so clearly identified by Eddington and others in the 1920s – not to mention the lovely Irishman John Toland in 1704, Anthony Collins in 1707, Hume in 1739, Joseph Priestley in 1777, and many others. The mistake is to think we know enough about the nature of physical reality to have any good reason to think that consciousness can’t be physical. It seems to be stamped so deeply in us, by our everyday experience of matter as lumpen stuff, that not even appreciation of the extraordinary facts of current physics can weaken its hold. To see through it is a truly revolutionary experience.