Slowakije

Verkiezingen

politiek | De Bicker | 1 okt 23

De stemmen zijn geteld. De grootste partij is Smer geworden, met 23% van de stemmen: Progressief Slowakije, aan de andere kant van het spectrum, 18%; Hlas heeft 15%.

Geen enkele partij heeft 'gewonnen;' de grootste mag wel als eerste proberen een coalitie te vormen, net als in Nederland. De nrs 1 en 2 hebben allebei nr 3 nodig om een meerderheid te kunnen vormen. Dus de leider van Hlas, Petr Pellegrini, wordt algemeen gezien als de sleutelfiguur.

Zijn opties zijn de extremen: Smer is één van de meest anti-Westerse, conservatieve partijen; Progressief Slowakije is pro-Westers, pro-LGBTQ. Smer heeft de cultuur van corruptie doorgezet die onder het socialisme was ontstaan; PS, een relatief jonge partij, wil eindelijk een streep zetten onder die cultuur en corrupte mensen ter verantwoording roepen.

Hoe kan dit? Standpunten over Oekraine, LGBTQ-rechten, de EU, Navo en economisch beleid zijn ondergeschikt. De vraag voor de leiders van Smer en Hlas is: welke coalitie geeft mij de beste kans om niet in de gevangenis te belanden.

In de afgelopen vier jaar is een relatief liberale regering er in geslaagd om het Openbaar Ministerie wat meer tanden te geven, en de rechterlijke macht een stuk te hervormen. Dat heeft er toe geleid dat de afgelopen vier jaar ruim 40 mensen zijn aangeklaagd, voor de rechter zijn gekomen, zijn veroordeeld, en daadwerkelijk nu hun straf uitdienen. Daaronder klein grut, maar ook een hoge officier van justitie, hoge bestuurders van de binnenlandse veiligheidsdienst, politieofficieren, enkele oud-directeuren van de Belastingdienst, en zo voort.

Dat is een kentering. Alle veroordelingen zijn te herleiden tot spinnenwebben van corruptie, vaak met 'oligarchen' als ultieme belanghebbenden. Veel politici van Hlas en Smer worden genoemd als verdachten, in kranten die worden gevoed door lekken uit justitie. Voor hen is politiek dus een kwestie van lijfsbehoud geworden.

De partij van Robert Fico, Smer, heeft elf jaar het land geregeerd. Petr Pellegrini startte zijn eigen partij Hlas nadat hij Smer met ruzie verliet, maar heeft dus een zelfde verleden.

Lokale prof in politieke wetenschappen, Pavol Babos, zegt in een podcast te vrezen voor een nieuwe termijn voor Fico en zijn partij. 'Vroeger had hij Europees geld nodig en een positieve reputatie in Europa. Het was niet nodig om democratische principes te schenden of democratische instellingen aan te vallen, zoals een vrije pers of onafhankelijke rechters, omdat hij niet werd bedreigd door ze. Nu geeft hij niets meer om zijn imago in Europa, of Europees geld. Omdat de drijfveer niet langer is nog meer geld te stelen, maar om rechtszaken te voorkomen. De tweede reden waarom dit drastisch anders zou worden, is dat het in zijn hoofd persoonlijk is geworden. Vroeger haatte hij ook de media, maar dat was meer een strategisch of tactisch ding. Geen vragen beantwoorden, niets geven om goede relaties met kritsche media; zelfs als hij de media aanviel, was dat meer retorisch en tegen een merknaam. Nu gaan ze achter specifieke journalisten aan, en ze zijn niet bang om ze bij de naam te noemen. Hij heeft al eens gezegd dat hij er voor gaat zorgen dat ze graag hun land verlaten.'

Tot zo ver Babos. Toevallig sprak ik twee weken geleden een landelijk bekende columnist en TV-commentator, die zei: 'Als Fico wint, ben ik de volgende dag vertrokken.' Zijn vrouw is arts en ze bereiden zich voor op een verhuizing naar Oostenrijk of Zweden. Hij is al eens in elkaar geslagen omdat hij een corruptiezaak volgde; en hij wordt regelmatig op straat bedreigd omdat mensen hem herkennen van televisie-optredens.

Zondagavond zei Fico dat hij de chef van de politie en de speciale officier van justitie wil ontslaan. Dat zijn de mannen die het onderzoek naar en de vervolging van corruptie leiden.

Wat wil de kiezer?

Je kunt dus niet zeggen 'Slowakije is links of rechts geworden, of een vazal van Rusland, of een mini-Hongarije.'  Het land is verdeeld. Totaal zeven partijen zijn over de kiesdrempel van 5%, en die hebben programma's die net zo ver van elkaar verschillen als die van zeven grootste partijen in Nederland. Een 'linkse' coalitie heeft net zo veel bestaansrecht als een 'rechtse.' Het kan alle kanten op gaan.

Voor de meeste Slowaken geldt, net zoals overal en altijd: 'It's the economy, stupid.' Welke partij geeft mij de beste kans op meer salaris, en minder concurrentie van immigranten en ander vreemd gespuis dat mijn baan kan afpikken? Lonen buiten de hoofdstad zijn relatief laag, en gas, elektriciteit, benzine en andere dagelijkse kosten zijn flink duurder geworden. Progressief Slowakije is alleen in de provincie Bratislava de grootste partij; in vrijwel alle andere districten in het land wonnen Smer of Hlas de meeste stemmen.

De laatste regering, de liberalen die Fico opvolgden, had de pech dat Covid het land lamlegde, en dat de daarop volgende inflatie juist voor de laagst betaalden het hardste aankwam. Geen wonder dat die stemmen op vertrouwde gezichten, onder wiens leiding het land gestaag welvarender was geworden. Dat ze geld in eigen zak steken en vriendjes bevoordelen, ach, dat was het land allang gewend na 40 jaar socialisme. Hervorming, modernisering, rechtsstaat - dat zijn luxedromen die alleen de grote-stadsbewoners zich kunnen veroorloven.

Wat betekent het voor de rest van de EU?

Het westen kijkt naar de verkiezingen van dit kleine landje met vijf miljoen inwoners langs de meetlat van EU, populisme,  mensenrechten, Navo, en Oekraïne. Maar dat zijn nu net de dossiers waar het niet om draaide. Slowakije is zo klein dat geen Oekraïner zal merken dat de militaire steun is afgelopen. Populisten herkennen en respecteren de financiële problemen van de kleine man. En geen enkele Slowaakse politicus pleit voor het verlaten van de EU.