Transitie vergt minder energie

tech | Substack | 23 okt 23

Huh? Hoe kan dat nou weer? Weer een voordeel van de overgang naar elektriciteit als voornaamste energiedrager. "Elektrificatie betekent meer efficiëntie.' Een studie van Oxford prof Nick Eyre, en een andere van een Zwitsers/Frans onderzoeksteam.

Waarom is elektriciteit efficiënter dan steenkool, olie of gas? Een manier om het verschil te beschrijven is deze, van Eyre: 'De energietransitie is ook een verschuiving van hitte-producerende energiebronnen naar werk-producerende.'

Zie de auto. De cylinders drijven de aandrijfas. Maar die cylinders bewegen niet op en neer als je benzine naar ze toe duwt. Ze komen pas in beweging als je die benzine tot ontploffing brengt. Idem uw fornuis: het water gaat niet koken doordat het gas aan staat; pas als de gaspit is aangestoken, en gas gaat verbranden, ontstaat er hitte en dus energie. Elektriciteit werkt in de auto en in de keuken veel directer: de elektriciteit uit het stopcontact of de accu levert de energie, zonder tussenstappen. En dus ook zonder frictie, of verlies.

Heel erg versimpeld: tweederde van de 'primaire' energie die afkomstig is van alle bronnen gaat verloren als frictie, transport, verbranding etc. Het is dus niet zo dat elektriciteit even veel energie hoeft op te wekken als fossiele brandstoffen; slechts een derde van de hoeveelheid energie die aan de bron wordt gemeten. (tip D. Rosenberg)

Geld in muziek

ook belangrijk | Visual Capitalist | 20 okt 23

Dit is slechts een deel van de totale grafiek 'Muziekomzet 1973-2022.' Streaming is nog niet in de buurt gekomen van de LP's qua jaarlijkse omzet, en de groei lijkt er uit. In totale, cumulatieve omzet hebben cassettes nog steeds 2x zo veel geld opgeleverd - voor labels, producers, musici - als streaming.

Misvattingen over de energie-transitie

tech | substack | 13 okt 23

Geopinieerd, maar heerlijk onderbouwd verhaal van twee mensen die diep betrokken zijn bij de transitie van fossiele brandstof naar duurzame. Acht redenen waarom de snelheid van dat proces telkens wordt onderschat. Een paar fragmenten:

Niet lineaire maar exponentiële groei. Waarom? Verandering veroorzaakt veranderingen. Schaal veroorzaakt kostenverlaging, en dat is een virtueuze cirkel.

'Stocks follow flows.' Voorraden volgen trends. Het gaat er niet om dat fossiel nog steeds 80% van de energie levert - het is belangrijker dat duurzame energie een steeds groter percentage van de energie voor zijn rekening neemt. 'Kijken naar de omvang van de fossiele industrie is hetzelfde als paarden tellen in 1900.'

Disruptie: als de vraag naar fossiel eenmaal afneemt, een trendbreuk, dan gaat de markt van hoop naar vrees. 'Als kapitaalmarkten ruiken dat een bedrijfstak aftakelt, wachten ze niet tot het laatste vat is verkocht om te desinvesteren, en hun geld te stoppen in de opvolgers.'

Technologie bouwt op zichzelf. Een makkelijk probleem oplossen legt de basis voor de oplossing van een ingewikkeld probleem. 'De energiesector heeft de ketens van koolstof afgeschud en begint nu pas het periodiek systeem te ontdekken (...) nu er de keuze is om over te schakelen naar lithium en sodium en ijzer, worden de mogelijkheden onmeetbaar groter.'

Technologie gaat van simpel naar ingewikkeld. 'Evolutie is slimmer dan wij:' de creativiteit van duizenden uitvinders die de grenzen van het mogelijke opzoeken is veel groter dan het voorstellingsvermogen van mensen die in vergaderzalen zitten met spreadsheets.

De wereld is niet statisch. Het heeft geen zin om een energiesysteem voor de toekomst te modelleren op basis van de bestaande systemen. 'Er is niets aan de rups waaruit je kan afleiden dat hij een vlinder wordt.' (Buckminster Fuller)

'Het klimaat' is misschien de vonk waarmee dit proces begon. 'Maar de kern van de energietransitie is de verschuiving van een duur, inefficiënt, vluchtig, schaars, op handel gebaseerd fossiel systeem naar goedkopere, schonere, slimmere en snellere technologieën die voortdurend in prijs dalen en overal beschikbaar zijn. We gaan van zware, brandbare moleculen naar lichte, gehoorzame elektronen; van jagen op fossiele brandstoffen naar het oogsten van de zon. De duurzame revolutie is de voortzetting van de energie-geschiedenis: efficiëntie is beter dan verspilling, technologie wint van grondstoffen, economie wint van ideologie.'

Ja, dus weer een techno-optimistisch verhaal. Voelt u wantrouwen? lees het artikel en de verwijzingen naar de bronnen. (tip D. Rosenberg)

AI in sport

tech | The Athletic | 17 okt 23

Amazon Prime Sport heeft AI aan het werk gezet om American Football te voorspellen. Welke speler gaat proberen door de lijn te breken? En ja hoor, de AI zag iets wat zelfs de programmeur, een oud-speler, niet had gezien.

Hoe lang nog voordat AI de keeper bij voetbal gaat helpen te voorspellen naar welke hoek de penalty gaat, vraag Reinout van Wagtendonk (tip) zich af?

Cursus Oeigoer

politiek | via Marginal Revolution | 10 okt 23

Wat is dat volk, in die uithoek van China? 'In het hart van Eurazië, cultureel, genetisch en historisch; maar vaak in een grijs gebied, deel van en toch afzonderlijk.'(...) De meest westelijke stad ligt bijna even ver van Jerusalem als van Sjanghai.'

'Een groot gebied, meer dan twee keer zo groot als Frankrijk, pas in de jaren 1750 geannexeerd door de Manchu keizers van China.' (...) 'Oeigoers zijn Sunni Moslims die een Karluk Turkische taal spreken. (...) Meest opvallend voor buitenstaanders zijn hun exotische Euraziatische gelaatstrekken. Oeigoers kunnen er Iraans uitzien, of Europees, of Chinees; meestal een mengeling van die drie.' Geneticus duikt dan in de diepte om vast te stellen wat de dominante erfenis is.

Techno-optimist

tech | a16z | 16 oct 23

Een echt manifest, van Marc Andreessen, pater familias van Silicon Valley! 'Wij geloven ....' etc. Oordeel zelf. NB dit zijn slechts fragmenten, het verhaal is veel langer en mooier en degelijker onderbouwd.

'Er zijn maar drie bronnen van groei: bevolkingsgroei, gebruik van natuurlijke bronnen, en technologie. (...) Wij geloven dat technologie een hefboom op de wereld is - de manier om meer te doen met minder. (...) Wij geloven dat vrije markten de meest effectieve manier vormen om een technologische economie te organiseren.'

'De econoom William Nordhaus heeft laten zien dat de scheppers van een technologie slechts 2% van de economische waarde daarvan in hun zak steken. De overige 98% vloeit door naar de samenleving, in wat economen nemen 'sociaal surplus.' Technologische innovatie in een marktsysteem is inherent filantropisch, met een ratio van 50:1. Wie krijgt er nu meer uit een nieuwe technologie, het bedrijf dat die ontwikkelt, of de miljoenen of miljarden mensen die hem gebruiken om hun levens te verbeteren?'

[OK, en de planeet dan? Daar gaat-ie:]

'Wij geloven dat energieverbruik moet toenemen. Energie is de motor van onze samenleving. Hoe meer energie we hebben, hoe meer mensen we kunnen hebben, en hoe beter het leven van allen kan zijn. (...) We moeten het energieverbruik van de hele wereld naar ons niveau tillen, en dan onze energie verduizendvoudigen, en dan de energie van de rest van de wereld verduizendvoudigen.'

'Wij geloven dat er geen inherent conflict is tussen de techno-kapitaal machine en de natuur. De CO2 emissies van de VS zijn nu lager per hoofd van de bevolking dan 100 jaar geleden, zelfs zonder grootschalig gebruik van kernenergie.'

'Wij geloven dat technologie de oplossing biedt voor de aftakeling van het milieu en crisis. Een technologisch geavanceerde samenleving verbetert de natuur, een technologisch stagnerende samenleving ruïneert die.'

'Wij geloven dat het bevorderen van technologie één van de meest deugdzame manieren is om ons leven zin te geven.'

Kan ook!

tech | New Atlas | 16 okt 23

En waarom zou je voor al die korte ritjes - de boodschappen, de kinderen ophalen, de voetbalclub, de rit naar het bos met de hond - die grote SUV pakken?

De 'Rodster' is een elektrische auto, max snelheid 125 km/u, bereik 250 km, gaat eind 2024 in productie, geschatte prijs €23.000. Ontwikkeld in Slowakije. Zal in ons onvoorspelbare klimaat weinig aftrek vinden, maar elders?

Taiwan

politiek | Noahpinion | 15 okt 23

Wat zei Schopenhauer ook alweer? 'Het ergste moet nog komen.' Waar je ook kijkt, alleen maar ellende. Oekraïne, Israel, immigratiegolven, een stuurloze EU, een gepolariseerde VS, de verloedering van het openbaar debat, machtsgrepen in Afrika, de tweede termijn van president Trump. Maar het kan nog erger. China bereidt zich voor op oorlog over Taiwan, en de VS is niet voorbereid. Econoom Noah Smith schetst een plausibel scenario. Xi Jinping zegt openlijk dat hij zich voorbereidt op oorlog; de Chinese luchtmacht oefent regelmatig rondom Taiwan. De VS hebben bases in Guam, Okinawa en de Filippijnen. Japan is bezig zich te herbewapenen. Beiden kunnen de Chinese aanval op Taiwan verijdelen. Maar nu nog niet. De Japanners zijn nog schepen aan het bouwen, de Amerikaanse defensiebedrijven produceren nog steeds op een veel te laag niveau. En misschien begint China de verovering van Taiwan door .... de bases van de VS in Azië te bombarderen. Pearl Harbor?

Dus, zegt Smith: WO3 is een mogelijkheid, en niet eens zo'n kleine. Hij wil dat Amerikanen zich voorbereiden. De productie van granaten, schepen, drones en wat dan ook staat op een te lage pit. Een sterk leger is de beste kans voor vrede.

Enfin, lees het verhaal, de argumenten zijn niet kort samen te vatten. Interessante reacties van lezers, waaronder deze: 'China is veel te kwetsbaar: voor voedsel afhankelijk van de VS, enorme importeur van gas en olie, de maakindustrie is afhankelijk van aan- en afvoerlijnen.'

Waarom zou je ...?

geld | via Ritholtz | 4 okt 23

Als je hebt besloten om te beleggen waarom zou je dan zelf aandelen uitkiezen, als ieder onderzoek telkens weer uitwijst dat je beter 'trackers' kan kopen? Die beleggen domweg in alle aandelen in een categorie, en je koop een aandeel in hun fonds.  Je koop dus niet een aandeel in een bedrijf, maar in een beurs, een economie, een land, een bedrijfstak. (Meest bekende is de S&P500, de 500 grootste aandelen op de Amerikaanse beurzen.) Professionele beleggingsadviseurs meten hun prestaties door ze te vergelijken met 'de beurs' en slechts 3 of 4% slaagt er in de beurs te verslaan.

Dus waarom? Columnist vraagt zijn lezers en die komen met tientallen antwoorden. Samengevat: het is een mooi spel, ik hou van de concurrentie, je leert er van, je leert jezelf kennen. En: ik denk dat ik toch slimmer ben dan de rest ...

S&P500

geld | via Ritholtz | 1 okt 23

Nu we het er toch over hebben: hier is een module die toont hoe deze index het deed over een periode. Vul zelf de periode in.

En voor wie toch eigenwijs is:

geld | chartr | 25 sep 23

De Bicker, anno 2013

Deze week viert de Bicker zijn tiende verjaardag! Dank u wel. Meer dan 6.000 'Bickers' in die tijd verzonden. Allemaal terug te vinden in het archief op de website. Al jarenlang 6.400 abonnees.

Die afgelopen jaren heb ik u telkens om vrijwillige donaties gevraagd, om de boel draaiende te houden. Dat was een onbezorgde periode van vrijheid, blijheid. Voor u, en voor mij. U hebt tien jaar lang de tijd gehad om te kijken of u deze nieuwsbrief de moeite waard vindt. En tot mijn grote vreugde ziet het er naar uit dat het antwoord voor een groot aantal onder u 'ja' is. Iedere mail wordt door 50% of meer van de ontvangers geopend; de engagement rate (het percentage lezers dat regelmatig de mail leest) is 70%.

Dus komend jaar gaan we er een grote-mensenbedrijf van maken. Overstappen van een donatie- naar een betaalmodel. Per 1 januari 2024 gaat deze nieuwsbrief alleen nog naar betalende abonnees. Het aller-, allermooiste verjaardagscadeau dat u mij kunt geven is ... een abonnement afsluiten. Helemaal onderaan deze mail is de link.

Michiel Bicker Caarten

Een lieve AI?

tech | Wired | 26 sep 23

'Diplomacy' is een bordspel, bijna 70 jaar oud. Spelers krijgen een land toegewezen en moeten door onderhandelingen met de anderen wereldheerschappij verkrijgen. Volgens de één is het een cynisch spel dat leugenachtigheid en verraad beloont; de ander zegt dat je net zo goed kunt winnen door netjes te zijn.

Een AI, getraind op het spel door ervaringsdeskundigen, blijkt stervelingen te kunnen verslaan. Niet door sommetjes te maken, maar door diplomatie en onderhandelingen. En: hij is niet gemeen. ''Diplomacy' heeft de reputatie dat het een spel is voor leugenaars, maar op het hoogste niveau is het dat helemaal niet,' zegt Andrew Goff, een ervaren speler die mee hielp de AI te programmeren. 'Het was heerlijk om dat bevestigd te zien door een AI.'

Is het mogelijk dat de robots die ons gaan knechten, misschien buitengewoon sympathiek zijn? Dat ze concluderen dat je bij mensen meer bereikt door empathie en inlevingsvermogen, dan leugen en bedrog?

Verhaal zit vol met verrassingen, zoals deze: Cicero (de naam van de AI) kan slecht liegen. Zoals één van de trainers zei: 'Cicero kon niet bevatten hoe liegen op de lange termijn schadelijk is. Dus we hebben hem maar de waarheid laten zeggen, in de meeste gevallen.'

Groene tech

tech | MIT | 4 okt 23

Waarom zou je wachten tot je accu weer is opgeladen, als je hem binnen een minuut kunt inruilen voor een 'verse'? Gogoro, opgericht in 2o11 in Taiwan, heeft inmiddels 13.000 'wisselstations' op 3.000 lokaties in negen landen. (in 2017 al in De Bicker)

Dit is één van 15 bedrijven waarvan MIT Technology Review denkt dat ze een bijdrage kunnen leveren in de transitie naar duurzame economie. Daaronder windmolenfabrikant Ølstedt,  de mini-kernreactor van NuScale, een ontwikkelaar van kernfusie, autofabrikant BYD, CO2-opvanger Climeworks, Form Energy dat accu's op basis van ijzer/zuurstof ontwikkelt. Veel bekende namen dus,  maar allemaal bedrijven die de moeilijke start-up jaren achter de rug hebben.

Crispr 2.0

wetenschap | TED | 27 sep 23

Crispr - de techniek waarmee levend DNA veranderd kan worden - kan nu ook helpen om niet alleen individuele bacteriën te veranderen, maar ook bacteriële 'systemen' genaamd microbiomen. Bacteriën leven niet geïsoleerd, ze zijn onderdeel van die grote netwerken. Wetenschappers hebben nu 'metagenomics' ontwikkeld, die microbiomen in kaart brengen; dat stelt ze in staat om exact vast te stellen welk gen, in welk organisme, veranderd moet worden om ziektes en andere afwijkingen te genezen of te voorkomen. Met deze 'precision microbiome editing' wordt het gebruik van antibiotica overbodig. Die vallen het hele microbioom aan, en richten dus onnodige schade aan. Praktische toepassingen: een kalf zodanig verbeteren dat hij 80% minder methaan produceert, door winden en boeren. Dat is praktisch nuttig omdat veeteelt verantwoordelijk is voor een groot deel van de wereldwijde uitstoot van methaan, een broeikasgas. Andere mogelijke toepassing: astma voorkomen. Er lijkt een verband te bestaan tussen het darmbioom en de ontwikkeling van astma in kinderen. In de toekomst misschien ook andere aandoeningen voorkomen die hun oorsprong vinden in het darmbioom, zoals overgewicht, diabetes en Alzheimer's. (tip, alweer: A. Kaizer)

AI snuffelt in de brievenbus

tech | MIT | 2 okt 23

Meta en Google bieden nu AI aan binnen hun diensten, zoals Whatsapp, Facebook, YouTube, Gmail etc. Het probleem, zegt deze schrijver, is dat AI systemen twee kanten op werken. Ze helpen vragen te beantwoorden maar krijgen in ruil daarvoor toegang to de inhoud van mail, apps, zoekopdrachten. Dit maakt gebruikers kwetsbaar voor een bepaald soort aanval genaamd indirect prompt injection. 'Dit is belachelijk simpel te doen, en er bestaat nog geen verweer tegen.'

In zo'n aanval 'verandert een buitenstaander het zoekgedrag van de AI door verborgen instructies toe te voegen. Zo kan hij gebruikers naar websites duwen; en daar kan de buitenstaander de AI weer manipuleren om bijvoorbeeld credit card gegevens van de gebruiker naar boven te halen.'

De jeugd van tegenwoordig ...

psychologie | Marginal Revolution | 23 sep 23

Ik heb hier minuten naar zitten kijken. Wat moeten we hier nu uit concluderen? Amerikaanse 17-18-jarigen. Hoe zou dat in Nederland zitten?

Verkiezingen

politiek | De Bicker | 1 okt 23

De stemmen zijn geteld. De grootste partij is Smer geworden, met 23% van de stemmen: Progressief Slowakije, aan de andere kant van het spectrum, 18%; Hlas heeft 15%.

Geen enkele partij heeft 'gewonnen;' de grootste mag wel als eerste proberen een coalitie te vormen, net als in Nederland. De nrs 1 en 2 hebben allebei nr 3 nodig om een meerderheid te kunnen vormen. Dus de leider van Hlas, Petr Pellegrini, wordt algemeen gezien als de sleutelfiguur.

Zijn opties zijn de extremen: Smer is één van de meest anti-Westerse, conservatieve partijen; Progressief Slowakije is pro-Westers, pro-LGBTQ. Smer heeft de cultuur van corruptie doorgezet die onder het socialisme was ontstaan; PS, een relatief jonge partij, wil eindelijk een streep zetten onder die cultuur en corrupte mensen ter verantwoording roepen.

Hoe kan dit? Standpunten over Oekraine, LGBTQ-rechten, de EU, Navo en economisch beleid zijn ondergeschikt. De vraag voor de leiders van Smer en Hlas is: welke coalitie geeft mij de beste kans om niet in de gevangenis te belanden.

In de afgelopen vier jaar is een relatief liberale regering er in geslaagd om het Openbaar Ministerie wat meer tanden te geven, en de rechterlijke macht een stuk te hervormen. Dat heeft er toe geleid dat de afgelopen vier jaar ruim 40 mensen zijn aangeklaagd, voor de rechter zijn gekomen, zijn veroordeeld, en daadwerkelijk nu hun straf uitdienen. Daaronder klein grut, maar ook een hoge officier van justitie, hoge bestuurders van de binnenlandse veiligheidsdienst, politieofficieren, enkele oud-directeuren van de Belastingdienst, en zo voort.

Dat is een kentering. Alle veroordelingen zijn te herleiden tot spinnenwebben van corruptie, vaak met 'oligarchen' als ultieme belanghebbenden. Veel politici van Hlas en Smer worden genoemd als verdachten, in kranten die worden gevoed door lekken uit justitie. Voor hen is politiek dus een kwestie van lijfsbehoud geworden.

De partij van Robert Fico, Smer, heeft elf jaar het land geregeerd. Petr Pellegrini startte zijn eigen partij Hlas nadat hij Smer met ruzie verliet, maar heeft dus een zelfde verleden.

Lokale prof in politieke wetenschappen, Pavol Babos, zegt in een podcast te vrezen voor een nieuwe termijn voor Fico en zijn partij. 'Vroeger had hij Europees geld nodig en een positieve reputatie in Europa. Het was niet nodig om democratische principes te schenden of democratische instellingen aan te vallen, zoals een vrije pers of onafhankelijke rechters, omdat hij niet werd bedreigd door ze. Nu geeft hij niets meer om zijn imago in Europa, of Europees geld. Omdat de drijfveer niet langer is nog meer geld te stelen, maar om rechtszaken te voorkomen. De tweede reden waarom dit drastisch anders zou worden, is dat het in zijn hoofd persoonlijk is geworden. Vroeger haatte hij ook de media, maar dat was meer een strategisch of tactisch ding. Geen vragen beantwoorden, niets geven om goede relaties met kritsche media; zelfs als hij de media aanviel, was dat meer retorisch en tegen een merknaam. Nu gaan ze achter specifieke journalisten aan, en ze zijn niet bang om ze bij de naam te noemen. Hij heeft al eens gezegd dat hij er voor gaat zorgen dat ze graag hun land verlaten.'

Tot zo ver Babos. Toevallig sprak ik twee weken geleden een landelijk bekende columnist en TV-commentator, die zei: 'Als Fico wint, ben ik de volgende dag vertrokken.' Zijn vrouw is arts en ze bereiden zich voor op een verhuizing naar Oostenrijk of Zweden. Hij is al eens in elkaar geslagen omdat hij een corruptiezaak volgde; en hij wordt regelmatig op straat bedreigd omdat mensen hem herkennen van televisie-optredens.

Zondagavond zei Fico dat hij de chef van de politie en de speciale officier van justitie wil ontslaan. Dat zijn de mannen die het onderzoek naar en de vervolging van corruptie leiden.

Wat wil de kiezer?

Je kunt dus niet zeggen 'Slowakije is links of rechts geworden, of een vazal van Rusland, of een mini-Hongarije.'  Het land is verdeeld. Totaal zeven partijen zijn over de kiesdrempel van 5%, en die hebben programma's die net zo ver van elkaar verschillen als die van zeven grootste partijen in Nederland. Een 'linkse' coalitie heeft net zo veel bestaansrecht als een 'rechtse.' Het kan alle kanten op gaan.

Voor de meeste Slowaken geldt, net zoals overal en altijd: 'It's the economy, stupid.' Welke partij geeft mij de beste kans op meer salaris, en minder concurrentie van immigranten en ander vreemd gespuis dat mijn baan kan afpikken? Lonen buiten de hoofdstad zijn relatief laag, en gas, elektriciteit, benzine en andere dagelijkse kosten zijn flink duurder geworden. Progressief Slowakije is alleen in de provincie Bratislava de grootste partij; in vrijwel alle andere districten in het land wonnen Smer of Hlas de meeste stemmen.

De laatste regering, de liberalen die Fico opvolgden, had de pech dat Covid het land lamlegde, en dat de daarop volgende inflatie juist voor de laagst betaalden het hardste aankwam. Geen wonder dat die stemmen op vertrouwde gezichten, onder wiens leiding het land gestaag welvarender was geworden. Dat ze geld in eigen zak steken en vriendjes bevoordelen, ach, dat was het land allang gewend na 40 jaar socialisme. Hervorming, modernisering, rechtsstaat - dat zijn luxedromen die alleen de grote-stadsbewoners zich kunnen veroorloven.

Wat betekent het voor de rest van de EU?

Het westen kijkt naar de verkiezingen van dit kleine landje met vijf miljoen inwoners langs de meetlat van EU, populisme,  mensenrechten, Navo, en Oekraïne. Maar dat zijn nu net de dossiers waar het niet om draaide. Slowakije is zo klein dat geen Oekraïner zal merken dat de militaire steun is afgelopen. Populisten herkennen en respecteren de financiële problemen van de kleine man. En geen enkele Slowaakse politicus pleit voor het verlaten van de EU.