Democratie is te belangrijk om aan gewone mensen over te laten
(Beetje laat dit artikel, maar ik moest eerst aandelen kopen. When there’s blood running in the streets.)
Ieder rationeel argument pleitte tegen een Brexit. De waarde van Britse beursgenoteerde bedrijven is nu al meer gedaald dan 40 jaar contributies aan de EU gekost hebben. De helft van alle immigranten vorig jaar was EU-ingezetene. Immigranten dragen meer bij in belastingen dan dat ze kosten. De EU heeft het VK geen regels opgelegd die de maatschappij hebben verslechterd. De bananen zijn nog steeds krom. De ‘bureaucratie’ in Brussel kost slechts 1% van BNP. Argumenten om de EU te verlaten zijn overwegend emotioneel. Nostalgie, angst voor baanverlies, angst voor verlies aan soevereiniteit? Was het dat laatste? Dat is erg abstract. Het klinkt meer als een rationalisatie van angst.
De emotie heeft gewonnen. Maar emoties zijn net zo goed drijfveren als ratio. Zonder emoties als mededogen hadden we geen wetten gemaakt die bijstand, AOW en WAO in het leven hebben geroepen. Zouden we homo’s niet zo snel hun rechten hebben gegeven. Emotie heeft recht op een plek in democratie. Toch hopen we dat die niet soeverein wordt … dat emotie toch minimaal wordt getemperd door ratio, net zo goed als we graag zien dat de rede wordt getemperd door mededogen.
De emotionele zorgen van 52% van de Britten hebben een oorsprong. Laten we vooralsnog zeggen: legitieme zorgen over hun baan, hun inkomen, hun toekomst, hun kinderen. Ze zoeken een zondebok, en voelen zich niet gehoord. Extra merkwaardig dat die woede zich richt op de EU, terwijl de eigen politici toch het eerste doelwit zouden moeten zijn. Zoek de zondebok ver weg.
Wat te doen met vluchtelingen? Die hebben niets te maken met de EU. Die komen omdat er elders iets aan de hand is. (Tenzij het een complot betreft. Op een Europese conferentie vorige week sprak ik een Roemeen die als vanzelfsprekend zei dat de stroom Syriërs was aangewakkerd door Rusland, om de EU te destabiliseren. Hij zei het op een toon alsof iedere andere verklaring hopeloos naïef was.) Opvang in de regio is een mooi compromis tussen rede en emotie: we geven gul aan hulpbehoevenden, het geld is meer waard in de landen bij de brandhaarden, en onze landgenoten hoeven niet bang te zijn voor hun baan.
Is het democratie die te belangrijk is voor gewone mensen? Of referenda? In ieder geval heeft vertegenwoordigende democratie een buffer ingebouwd tussen emotie en handeling. Dus ja: laten we voorzichtig zijn met referenda, zoals we zelf al hebben mogen leren van ons Oekraïne-referendum.
Sjongejonge, wat een schok. En we kunnen gerust zeggen dat bijna niemand dit echt had verwacht. Niet Nigel Farage, die gisteravond nog zei dat hij verwachtte te verliezen. Ik sprak twee maanden geleden de meest ervaren, de meest Europees geschoolde van alle Nederlandse politici en vroeg wat hij verwachtte (geen naam, want het was off the record.) Hij zei: “Na veel gepraat en gekrakeel zullen ze blijven. Daar zijn ze te pragmatisch voor.” Dus niet.
De anti-Europeanen in Nederland staan al te trappelen om een referendum hier uit te roepen. Laten we nou eerst maar eens kijken hoe het de Britten bevalt. Over een jaartje of vijf weten we of het een goed idee is geweest. Zulke belangrijke stappen hoef je niet overhaast te nemen. In de tussentijd kunnen we eens goed bedenken wat we nou wel en niet mogen verwachten van de Europese Unie. En de zegeningen van de sloomheid weer leren waarderen. De EU is er niet voor daadkracht. Het is al moeilijk genoeg om politieke overeenstemming binnen een land te krijgen, laat staan als er 28 of 27 landen het over iets eens moeten worden. De EU is heel goed voor het neutraliseren van emoties en negatieve impulsen, zoals ruzies uitvechten middels een oorlog. Net als de Verenigde Naties. ‘Jaw-jaw is better than war-war’ zoals Churchill al zei tegen een gefrustreerde medewerker. Dat er in de tussentijd praktische dingen worden geregeld over stopcontacten, mobiele telefoonkosten, grenscontroles en emissies is mooi meegenomen.
Nee, de titel is niet de conclusie – democratie is en blijft van iedereen en zo hoort het ook. Maar een referendum is een gevaarlijke vorm van democratie. David Cameron heeft een onnodig gevaarlijk spel gespeeld, en verloren.