Ja of nee?
politiek | The Hedgehog Review | zomer '24
Recensie van twee boeken over de aloude vraag: hebben wij vrije wil? De één zegt ja, de ander nee. Beide uit 2023.
'Wat is vrije wil?' vraagt recensent George Scialabba. 'Het vermogen om keuzes te maken die niet van buitenaf worden opgelegd. Dat betekent niet dat mijn keuze door niks worden veroorzaakt - het betekent dat ik mijn keuze maak. Maar er moet toch iets zijn geweest dat er voor zorgde dat ik de persoon ben, die de keuze maakt. En als er iets is dat mij heeft gevormd, is dat iets dan niet ook hetgeen dat mijn keuzes bepaalt?'
De één, neurowetenschapper, zegt: 'Het doel dat je formuleert, de persoon die je bent, is het gevolg van alle interacties tussen biologie en omgeving die eraan vooraf gingen. Iedere invloed volgt naadloos op de effecten van de voorgaande invloeden. In deze sequentie is er nergens een punt waar je vrije wil kunt invoegen die onderdeel is van de biologische wereld, maar niet eruit voortvloeit.'
De ander, ook neurowetenschapper, zegt dat vrije wil evolutionair is ontwikkeld, zodat 'individuen het vermogen hebben ontwikkeld om nieuwe doelen te formuleren die steeds verder af staan van de ultieme overlevingsinstincten; om te plannen over een steeds langere termijn; om de gevolgen van verschillende handelingen te simuleren, en die van tevoren te evalueren alvorens tot handelen over te gaan. Kortom cognitie te scheiden van handelen, en eigen motieven te analyseren.'
Maar ze vergeten iets, zegt Scialabba. Vrije wil is simpelweg 'de afwezigheid van dwang. Zelfs als alle beslissingen zijn veroorzaakt, dan zijn er slechts enkele die zijn afgedwongen. Wetten, politiek en psychologie hebben een onmisbaar onderscheid geformuleerd tussen vrij en gedwongen.'
Als je niet gelooft in vrije wil, hoe kun je dan iemand ooit verantwoordelijk houden? Dan is iedere straf onverdiend, net als ieder compliment. We hebben onderscheid gemaakt tussen vrij en gedwongen om het leven praktisch draaglijk te maken. En hij eindigt:
'Misschien is de vraag over vrije wil niet zo belangrijk. Filosofen debatteren er al duizenden jaren over. (...) Misschien moesten ze maar eventjes vrij nemen. Misschien is dit een controverse zonder consequenties. Of we nou vrij of veroordeeld zijn, politiek en moraliteit, wetenschap en geneeskunde, kunst en literatuur gaan gewoon hun gang zonder last te hebben van de vraag of vrije wil bestaat.'
'De wereld van morele oordelen en politiek draait op vergeving en empathie, sympathiek begrip en gezond verstand. Daarmee kun je alle vragen over morele verantwoordelijkheid of morele plicht beantwoorden zonder het onmogelijke probleem van de vrije wil op te lossen.'
(Deze samenvatting doet geen recht aan het elegante Engels van George Scialabba, dus als u tijd hebt, lees het hele artikel. Ik had nog nooit van hem gehoord. Zijn ouders waren arbeiders, hij ging naar Harvard en Columbia, was zeven jaar leraar en werd toen manager van het onroerend goed van Harvard, van 1980 tot 2015! Sinds 1980 schrijft hij boekrecensies.)
...komt er aan
tech | CNN | 26 jun 24
Je kunt tegenwoordig staal maken zonder steenkool. Modernere ovens kunnen op elektriciteit draaien in plaats van steenkool. In de VS wordt al 70% van alle staal zo geproduceerd. En als je die elektriciteit opwekt met zon, wind of waterval heb je 'groen staal.'
In het noorden van Zweden, waar deze duurzame bronnen volop voorradig zijn, wordt nu een dubbele fabriek gebouwd: Eentje om waterstof op te wekken door een reactie met ijzeroxide; de elektriciteit daarvoor wordt opgewekt door windmolenparken en de stroming van de Lule rivier nabij.
In de tweede wordt staal gemaakt met de 'waterstof'-elektriciteit. (Voor technische details zie de bron). Dit is serieus: het Zweedse bedrijf H2 Green Steel heeft al 6,5 miljard euro aan financiering opgehaald. Een tweede bedrijf, HYBRIT, is al operationeel. Aandeelhouders zijn o.a. staalfabrikant SSAB en Vattenfall. De Amerikaanse regering heeft subsidie beloofd voor twee projecten in de VS.
De productie van staal is verantwoordelijk voor 7% van wereldwijde CO2 uitstoot. Het meeste wordt gebruikt in de bouw, daarna in auto's. De hoop is nu dat die automakers de eerste klanten worden. Als er eenmaal vraag is, is het makkelijker om nieuwe capaciteit te bouwen. 'Groen' staal is 20-30% duurder dan ouderwets staal; maar in de totaalprijs van de auto betekent dat een prijsstijging van minder dan 1%.
Disinformatie
politiek | Conspicuous Cognition | 28 jul 24
'De vraag is niet: 'Hoe is het mogelijk dat zo veel mensen nepnieuws geloven?' De vraag is: 'Hoe is het mogelijk dat zo veel mensen in staat zijn om nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws?'
Dit is een 'explanatory inversion' oftewel: keer de vraag om, om het probleem beter te begrijpen. 'Waarom zijn er arme mensen op de wereld?' vraagt het kind. Je kunt het beter omdraaien, zegt Dan Williams: armoe was in de geschiedenis lange tijd de norm; dus de echte vraag is: 'Hoe is het mogelijk dat er zo veel mensen zijn die zich geen zorgen maken over hun eerste levensbehoeften?'
Zelfde met kennis, informatie, en feiten.
Lange tijd was de beste manier om meningsverschillen te beslechten: de andersdenkenden uitmoorden. Dat is niet meer bon ton. De normen zijn veranderd. Waardoor? Door voortschrijdende beschaving. Gekoppeld aan, en mede veroorzaakt door, de Verlichting.
Wetenschap beloont de ontdekking van nieuwe feiten, in de vorm van prestige, academische aanstellingen en geld. En die beloning wordt uitgereikt op basis van empirisch bewijs. Niet abstracte, filosofische afwegingen.
Wetenschap is een precair systeem, dat bestaat bij de gratie van ons die geloven dat empirisch bewijs beter is dan alle andere vormen van meningsvorming.
'De hedendaagse paniek (over misinformatie, red.) is historisch analfabeet. Er is nooit een 'tijdperk van waarheid' geweest. Onwetendheid en mispercepties zijn geen afwijkingen die onderzocht en uitgelegd moeten worden; ze zijn de norm. De dominante godsdiensten van de wereld zijn enorme verzamelplaatsen van nepnieuws en geruchten; komplottheorieën zijn zo oud als de mensheid zelf.'
Dus, concludeert Williams: 'de echte uitdaging is niet disinformatie te bestrijden, maar een hoger doel: de epistemische normen en instituten koesteren en verbeteren, om vertrouwen te winnen.'
Een voorstel
ook belangrijk | Brilliant Maps | 8 aug 24
Als we zomertijd afschaffen? Kunnen we in plaats daarvan meerdere tijdzones in Europa maken, die beter aansluiten bij het aantal zonuren. Moet je wel de klok vooruit zetten als je de Duitse grens over rijdt ...
De toekomst neemt zijn tijd
tech | Ben Evans | 9 jul 24
'Mijn oude baas Marc Andreessen zei altijd dat ieder idee dat in de 'dotcom bubble' uit elkaar spatte, nu een succes zou zijn geworden.' Zo begint Benedict Evans deze column. Oftewel: vooruitgang gaat langzaam. Online winkelverkopen zijn nog steeds minder dan 25% van het totaal in de VS (die zwarte lijn, is exclusief auto's en verwante producten). 'Cloud computing' bestaat nu tien jaar en is nog steeds maar 30% van computergebruik van bedrijven. Zelfs de iPhone had vier jaar nodig voordat hij begon de markt te veroveren.
Oftewel: verwacht nu niet dat AI snel gemeengoed wordt. Op dit moment: enorme belangstelling, enorm veel mensen die met Chat GPT hebben kennisgemaakt - maar relatief weinig die terugkeren:
Conclusie? Geen. Evans durft ook niet te voorspellen. Zegt alleen: wees niet verbaasd als het jaren duurt.
Rusland-Oekraine
politiek | Comment is Freed | 20 jul 24
De altijd voortreffelijke Samuel Freedman geeft een gedetailleerd overzicht van de gesprekken tot nu toe, en waarom ze niks hebben opgeleverd. Laatste zin: 'Het is triest, maar dit is een oorlog waarvoor geen snelle, diplomatieke oplossing klaar ligt.'
Niet anders, maar meer
wetenschap | WSJ | 24 jun 24
Er is helemaal geen transitie naar een duurzame energie, zegt dwarsdenker Bjorn Lomborg. De duurzame elektriciteit vervangt geen kolen, gas of olie; hij maakt toenemend verbruik mogelijk. Slechts 17% van de 'nieuwe' energie vervangt bestaande, fossiel opgewekte elektriciteit; de rest gaat naar nieuwe vraag.
Hetzelfde gebeurde in de 19de eeuw: steenkool verving niet hout, maar maakte additioneel verbruik mogelijk. Houtverbranding nam zelfs nog verder toe. Hetzelfde gebeurde bij de overgang van steenkool naar aardolie, zegt Lomborg. Olie, gas, kolen en hout tesamen produceerden meer energie dan ooit tevoren.
Dit is vast waar; maar Lomborg zegt vervolgens dat wind en zon geen beter alternatief zijn, want niet op te slaan; en opslag maakt deze energiebronnen duurder dan fossiel.
Goed, maar wat dan wel, meneer Lomborg? 'De enige manier waarop we groene energie wereldwijd kunnen doorvoeren, is door het goedkoper te maken dan fossiele brandstoffen.'
Daar zijn we het allemaal wel over eens. Helaas komt Lomborg niet verder dan: investeren in research en ontwikkeling van energie-opslag (inderdaad, dat gebeurt ook), kernenergie (terecht), en 'andere mogelijke oplossingen.' Dat is een beetje lam.
Goelag Archipel is 51
ook belangrijk | The New Criterion | juni 24
Schitterende, lange bespreking van een schitterend boek (dat ik nu toch echt eens moet gaan lezen). 'De Goelag Archipel' is nog maar 50 jaar oud - in Parijs gepubliceerd in 1973-75! Over de onbeschrijfelijke wreedheden, de zinloze massamoorden en de werkkampen van het Sovjet-regime. De tsaren waren amateurs, schrijft Solzjenitsyn: Pushkin mocht zijn landgoed behouden; Lenin reisde per trein in een privé-coupé naar zijn ballingschap in Zwitserland. Maar Lenin en Stalin kenden geen mededogen. Wees gewaarschuwd: zelfs deze bespreking, die zich onvermijdelijk moet beperken tot wat fragmenten, doet uw haren overeind staan. Eén citaat: 'Miljoenen werden gedwongen om misdaden te bekennen waarvan iedereen wist dat ze verzonnen waren. Het werd al snel saai voor de ondervragers. 'Ze wilden een beetje afwisseling in hun monotone werk, en dus wedijverden ze in het verzinnen van nieuwe ideeën.' Solzjenitsyn beschrijft heel precies de martelmethoden.
En ook wat de gevangenis met hem zelf deed. Iedere gevangene staat al snel voor de keus: je leven, of je geweten. Solzjenitsyn is meedogenloos over zichzelf. En vindt uiteindelijk zijn geweten terug. Hij eindigt met: 'God zegene je, gevangenis, dat je in mijn leven bent geweest!'
(Opmerkelijk: de voorloper van dit boek, 'Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj,' werd in 1962 gepubliceerd na expliciete toestemming van Nikita Chroesjtsjov, Sovjet-baas van 1953 tot 1964. Het was een onmiddellijke bestseller.)
Mercator
ook belangrijk | brilliantmaps | 3 mrt 23
Nooit vergeten: Mercator-projectie vervormt de werkelijkheid. Hoe verder van de evenaar, hoe meer:
Dus zo:
(reclame)
Nuchter
geld | Noahpinion | 13 jul 24
Er is helemaal niet zo veel rijkdom ('wealth') in de wereld. Al het geld op de bankrekeningen van alle miljardairs van Amerika is 5,4 biljoen (duizend miljard); de federale overheid geeft jaarlijks 6,2 biljoen dollar uit. Pik al het geld van Elon Musk en Bill Gates en Jeff Bezos in, en het is nog niet genoeg. 'En je kunt het maar één keer doen ....' zegt Noah Smith.
Inkomen is veel belangrijker dan vermogen. (het totale 'jaarinkomen' van de VS bij voorbeeld, het BBP, is 27,4 biljoen dollar) 'Onze moderne geïndustrialiseerde wereld is niet iets dat in het verleden is gebouwd - het is een ding dat we iedere dag bouwen en herbouwen in het zweet onzes aanschijns. De waarde die we oppotten is veel kleiner dan de waarde die we produceren.' (...) 'Daarom vind ik de hele discussie over 'vermogen' in de jaren '10 een zijspoor. Hoe je inkomen verdeelt, dat is bepalend voor onze welvaart.'
Hoe te leven
podcast |Tim Ferriss | 16 jul 24
Kevin Kelly, oprichter van 'Wired,' is één van de helden van De Bicker. Hier in een lang interview. Een soort ideale opa. Over het nut van niksdoen, ontdekken hoe weinig je nodig hebt, en de rust die dat brengt.
'Ik weet niet wat ik denk totdat ik het probeer op te schrijven.'
'Geld is een middel tot een doel, maar er zijn waarschijnlijk ook andere wegen om die doelen te bereiken die bestendiger zijn, dieper, en krachtiger. Geld is eendimensionaal.'
En meer moois. Schat wanneer je vermoedelijke sterfdag is, tel het aantal dagen op dat je nog te gaan hebt, en zet die in een 'terugtelklok' op je bureaublad. 'Helpt focusen,'
''Volg je passie' werkt verlammend. Draai het om: word ergens goed in, en zoek van daar uit je passie.'
... bombarderen?
politiek | Comment is Freed | 14 jul 24
Waarom doet Rusland zoiets wreeds? Het is niet voor het eerst, schrijft prof emeritus krijgskunde Lawrence Freedman met nauwelijks verhulde woede. In de Syrische burgeroorlog stonden lokaties van ziekenhuizen op 'de-conflict' lijsten, die strijdende partijen hadden beloofd te zullen ontzien. Russische piloten gebruikten die coördinaten daarentegen om hun raketten exacte doelwitten te geven.
Rusland voerde in 2022 al luchtaanvallen uit op ziekenhuizen, in Marioepol. NGO's hebben sinds het begin van de invasie 1.442 aanvallen op ziekenhuizen geturfd.
Samen met de aanvallen op de energienetwerken en andere infrastructuur dienen ze om de boel zo kapot te maken dat de bevolking gewoon maar besluit om te verhuizen. Dit werkte in Tsjetsjenië en in Syrië.
Freedman citeert een extreem nationalistische schrijver in Rusland: 'Het is simpel en angstaanjagend, maar je hoeft je niet te verontschuldigen als je in een kinderziekenhuis belandt. We moeten zeggen: wil je dat dit ophoudt? Geef je over. Capituleer. En dan zullen we je - misschien - ontzien.'
Dat werkt alleen als je Oekraïners dehumaniseert.
'Je moet beseffen dat het simpel en angstaanjagend is: aan de andere kant staan geen mensen. Geen mens. Onze raketten doden geen mensen. Niemand. Er zijn daar geen mensen.'
Tot nu toe werkt het niet. Oekraïners worden alleen maar vastberadener. En in 18 maanden oorlog is de frontlinie nauwelijks veranderd.
... met AI
tech | Noahpinion | 10 jul 24
Noah Smith citeert een paar mensen die tot hun ellebogen in de AI zitten. En zich beginnen af te vragen: zijn we niet te hard van stapel aan 't lopen? De investeringen tot nu toe in de uitbouw van AI impliceren een omzetverwachting van 600 miljard dollar extra, dankzij AI; zien we al iets van die omzet? Nee, dus. In het Amerikaanse bedrijfsleven zegt slechts 5% dat ze iets van AI hebben gebruikt in de afgelopen twee weken.
Goldman Sachs deskundigen zijn ook skeptisch. 'Het internet gaf ons goedkope oplossingen voor dure problemen. AI biedt dure oplossingen (denk aan de chips van Nvidia) voor dure problemen,' en die kosten gaan niet snel omlaag.
Op de lange termijn, zegt Smith, zijn de vooruitzichten beter. Het lijkt op de spoorwegen in de 19de eeuw, of de telecom van het eind van de 20ste eeuw. Een speculatieve bubbel eerst, en uiteindelijk is de technologie onmisbaar gebleken. Een hoop mensen hebben er geld op verloren in de pioniersfase.
Tweedens: mensen hebben tijd nodig om te leren hoe ze een nieuwe technologie moeten inzetten. Dat deed mij meteen denken aan de 'kranten' (weet u nog, die papieren dingen?): hoe lang hebben die niet lopen klungelen voordat ze begrepen dat de web-editie niet een concurrent is van de ochtendkrant, maar een marketinginstrument, en later, de opvolger ...?
Huiswerk!
ook belangrijk | BBC | 11 jul 24
Zeer nuttig overzicht van verschillende 'drogredenen,' of redeneerfouten. Hoe herken je ze, hoe wapen je je ertegen? Onmisbaar als u zich wilt wapenen tegen desinformatie en nepnieuws.
De BBC in dit artikel bespreekt er zeven: ad hominem ('hij kan niet eten met mes en vork dus hij is onbetrouwbaar'), beroep op autoriteit ('hij moet 't toch weten?'), valse keuze ('Je bent met ons of tegen ons'), appeal to ignorance ('je kunt toch niet weten of hij een spion is?'), hellend vlak ('als we dit goedkeuren dan is het hek van de dam'), straw man (argument van je tegenstander simplificeren), en het heerlijke, onvertaalbare whataboutism (de aandacht afleiden door over iets anders te beginnen).
Een uitgebreider overzicht, in het Nederlands, hier.
Door een ex-Rus
politiek | Engelsberg Ideas| 1 jul 24
Voormalig Brits ambassadeur Rodric Braithwaite is lovend over nieuw boek van Sergey Radchenko, over Russisch buitenland-beleid van de Tweede Wereldoorlog tot 1991. Dat jaar, schrijft Braithwaite, zei een dissident tegen hem: de Overwinning op de Nazi's is het enige waar alle Russen trots op kunnen zijn.
Daar kun je veel van Rusland's beleid op herleiden, zegt hij. En hij vindt bevestiging in Radchenko. Die schrijft: Russen zijn geobsedeerd door status: ze beschouwen de status van Amerika in de wereld als ijkpunt, en vinden dat ze dat niveau ook verdienen.
'Russen hebben ook het gevoel dat veel van hun buurlanden ze beschouwen als een soort barbaarse wolven, 'wrede en dronken wildemannen,' zoals de Encyclopaedia Brittanica schreef in 1872 - ondanks hun enorme bijdrage aan de wereldcultuur. Ze geloven dat hun land voorbestemd is om de landen van de wereld te leiden naar een betere toekomst op een hoger moreel niveau. Die overtuiging zie je in het werk van Dostojefski en in de politieke geschriften van Poetin.'
George Kennan (die in 1947 schreef dat 'containment,' omcirkeling, de beste manier was om Rusland te temmen) zei in 1997 dat uitbreiding van de NAVO 'de meest tragische beleidsfout van Amerika zou zijn van de hele Koude Oorlog.' Braithwaite eindigt slechts met vragen, die niet beantwoord kunnen worden: 'Had een andere Russische leider het beter gedaan? Had een gevoeliger Amerikaans beleid de vervreemding van Rusland kunnen voorkomen?'
Cash
geld | Visual Capitalist | 26 jun 24
... is steeds minder 'King.' Ook niet in ontwikkelingslanden:
In Duitsland was in 2019 nog de helft van alle betalingen in contanten; vorig jaar minder dan 30%. In Noorwegen, in vier jaar tijd van 15% naar 5%. In Japan, 65% naar 42%. En kijk naar India ...
Disinformatie
politiek | BBC |2 jul 24
We mopperen allemaal over 'nepnieuws' dat door de Russen wordt verspreid om ons te ondermijnen. De BBC doet een broodnodige en dappere poging om - althans een deel - te kwantificeren.
De BBC vond een groep die nieuwsberichten produceert en plaatst op tientallen websites met Amerikaans klinkende namen: Houston Post, Chicago Crier, Boston Times, DC Weekly en zo.
De meeste verhalen zijn niet puur nep, maar gebaseerd op echte nieuwsberichten en herschreven door AI software. Duizenden artikelen per week, vaak herhaald of geciteerd op meerdere sites. Dat duidt op een machinale productie, wellicht met hulp van AI software. 'In deze tsunami van sappige verhalen zitten ook nepverhalen die gericht zijn op Amerikaans publiek.'
Het grootste succes is als een verzonnen verhaal wordt opgepikt door goedgelovige 'opinieleiders,' die miljoenen lezers hebben op X en andere sociale media. Zoals het verhaal dat de vrouw van president Zelenski een Bugatti van 4,5 miljoen euro kocht in Parijs. Met geld uit Amerikaanse defensiesteun.
(reclame)
