Een waarschuwing

tech | Import AI | 13 oct 25

Jack Clark heeft de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie meegemaakt sinds het begin, eerst als verslaggever, later als mede-oprichter van Anthropic, het bedrijf dat Claude ontwikkelde. Hij legt uit waarom hij zich zorgen maakt over de onbeheersbaarheid van AI: 'Vergis je niet: waar we hier mee te maken hebben is een echt en raadselachtig wezen, niet een simpele en voorspelbare machine.'

Voorbeeld: 'We hebben vorige maand 'Sonnet 4.5' gelanceerd, en die is heel goed in coding en zelfstandig uitvoeren van lange-termijn projecten. Maar als je de systeemkaart leest, zie je ook tekenen van situationeel bewustzijn. Dit gereedschap lijkt zich soms te gedragen alsof hij beseft dat hij een gereedschap is.'

Door mijn journalistieke werk en mijn persoonlijkheid ben ik skeptisch aangelegd, zegt hij. Maar nu - ik zie geen beperkingen meer. En het wordt eng als deze AI's de volgende generatie gaan ontwikkelen.

'Daar zijn we nog niet. We zijn in het stadium van 'AI die stukjes van de volgende AI verbetert, steeds zelfstandiger en steeds zelfsturender.' Een paar jaar geleden waren we op 'AI die developers ietsje sneller maakt.' En een paar jaar daarvoor waren we in 'AI is nutteloos voor ontwikkelaars.' Waar zullen we over twee jaar zijn?'

'En laten we niet vergeten dat het systeem dat nu begint zijn opvolger te ontwikkelen steeds meer van zichzelf bewust wordt, en daarom, onvermijdelijk, uiteindelijk geneigd zal zijn om zelfstandig na te denken, zonder ons, over hoe hij zelf ontwikkeld zou worden.' (tip A. Kaizer)

'Rare earths'

politiek | Marginal Revolution | 18 oct 25

'Rare earth minerals' ( slecht vertaald 'zeldzame aardmineralen') zijn 'noch zeldzaam, noch aarde, en ze zijn overal,' zegt gespecialiseerde handelaar Tim Worstall. De zorg dat China de boel monopoliseert vanwege wereldheerschappij is overdreven. Het land delft bijvoorbeeld dysprosium en terbium, nodig voor het maken van magneten (die weer nodig zijn voor drones). 'Tien jaar geleden dacht iedereen dat die alleen in Zuid-China en Burma bestonden. Nu weten we dat ze overal kunnen worden gevonden waar graniet bestaat in subtropische klimaten.' Als er geld te verdienen valt duiken de mijnbouwers erop af. Aanbod is altijd flexibel.

De krach?

geld | WSJ, Economist | 19 oct 25

Twee verhalen die beleggers in aandelen aan het denken zetten. En omdat beurzen de windvanen van de economie zijn, ons allemaal aangaan.

De Wall Street Journal merkt op dat afgelopen kwartaal opeens veel meer is geïnvesteerd in 'veilige' bedrijfstakken zoals nutsbedrijven, medicijnen/gezondheidszorg en dagelijkse boodschappen. Zien professionele beleggers iets wat wij missen?

En in The Economist een artikel van Gina Gopinath, voormalig hoofd-econoom van het IMF. En krach zou volgens haar nog veel meer ontwrichtend zijn dan de 'dot-com crisis' van 2000, een kwart eeuw geleden. Niet alleen Amerikanen, ook veel pensioenfondsen uit Europa en elders zijn zwaar belegd in de VS. Als de correctie (koersdaling) procentueel net zo groot is als die van 2000, zou er 20 biljoen weggevaagd worden alleen al bij Amerikaanse beleggers; en dat komt neer op 70% van het Amerikaanse BBP van vorig jaar. Voor buitenlandse beleggers zou het neerkomen op 20% van het wereld-BBP ex de VS.

Waarom maakt ze zich zorgen? Net als andere economen: de koersen van AI-gerelateerde bedrijven zijn ver vooruit gehold, uitgaande van toekomstige en lang niet zekere megawinsten. Bijkomend probleem voor buitenlanders is dat de dollar wiebelt. De centrale bank wordt ondermijnd door Trump, die bovendien de komende jaren meer geld uitgeeft dan er binnenkomt.

Radioloog

tech | Works in Progress, via Ben Evans | 25 sep 25

Een radioloog kijkt naar plaatjes. Röntgenfoto's. Dat kan een AI toch ook? En beter, en sneller? Geoff Hinton voorspelde in 2016 al dat het vak als een van de eerste overbodig zou worden gemaakt. De meeste AI-toepassingen in de medische praktijk vorig jaar waren inderdaad in de radiologie. En toch is er groeiende vraag naar afgestudeerden, en die banen worden allemaal gevuld.

Rara? Drie redenen: modellen werken meestal niet goed buiten hun ervaringsgebied. Toezichthouders en verzekeraars hebben niet zo veel zin om autonome radiologie-AI's toe te staan. En drie: het werk van een radioloog bestaat maar voor een derde uit diagnostiek. Zoals Benedict Evans het mooi samenvat: 'Je kunt de kwaliteit van een expert niet beoordelen door te kijken naar hoe hij een dossier afhandelt.'

... Liefde

ook belangrijk | The Free Press | 29 sep 25

De Bicker drijft nu wel heel ver af van zijn voorgenomen mandaat: technologie, wetenschap, gezondheid of geld .... Maar dit is een mooi filosofisch stuk over een probleem dat echt niet alleen in Amerika bestaat. Ook in Nederland zijn steeds meer boze mensen.

Dat is al meteen een fout woordgebruik. 'Boosheid is niet het probleem,' schrijft Arthur Brooks, prof in 'Leiderschap' aan de Harvard Kennedy School. 'Boosheid is een natuurlijke basisemotie die betekent dat je je de mening van de ander aantrekt, en dat je wilt dat die verandert.' Weinig huwelijken eindigen in echtscheiding door boosheid.

Boosheid wordt een probleem als je die combineert met een ander emotie, walging, of weerzin. Die combinatie leidt tot minachting. 'Dat is het idee dat de ander nutteloos is. Die minachting is de bron van de grootste problemen in Amerika.'

Minachting bestrijd je ook niet met beschaafdheid en tolerantie. 'Dat is kletskoek. Als ik je zou vertellen dat mijn vrouw en ik beschaafd zijn tegen elkaar, dan zou je waarschijnlijk denken 'die moeten maar eens naar huwelijkstherapie.'

Liefde, dat werkt wel. 'Heb uw vijanden lief' stond al in de Bijbel. Maar dat is niet makkelijk. Brooks vroeg het aan de Dalai Lama: hoe doe je dat? Als je alleen maar minachting hebt voor je vijanden? 'Het gaat er niet om wat je voelt, maar hoe je handelt,' zei hij. 'Wees warm tegen ze, zachtmoedig.'

Het andere advies: begin niet met je vijanden, maar met je bondgenoten. Want die minachting bestaat aan beide kanten. Ook de jouwe. 'Mijn vader leerde mij dat moedig zijn niet betekent dat je opstaat tegen de mensen waar je het niet mee eens bent. Echte moed is opstaan tegen de mensen aan je eigen kant, namens de mensen waar je het mee oneens bent.'

Klinkt het wat soft? Tja, maar wie heeft er een beter idee? 'Je kunt niet iemand overtuigen door middel van beledigingen. En niemand is ooit door haat van mening veranderd.'

Waarom het er toe doet

tech, politiek | Comment is Freed | 20 sep 25

Artikel vol met feiten over sociaal platform TikTok.

De opstand in Nepal begon toen de overheid tientallen sociale media, waaronder Facebook, X en YouTube, sloot omdat ze zich 'niet aan de regels hielden.' 'Maar de Gen Z demonstranten concludeerden dat het echte doel was een eind te maken aan de virale 'memes' over corruptie en nepotisme, met videos van het luxeleven van kinderen van politici.' Zij organiseerden de opstand grotendeels via TikTok.

'In augustus werd de regering van Indonesië geconfronteerd met gewelddadige protesten tegen salarisverhogingen voor politici. Een van de maatregelen was TikTok te vragen om 'live streaming' niet meer toe te laten.'

'De gemiddelde leeftijd in deze landen (Nepal, Indonesië, maar ook Kenia, Nigerië en Bangla Desh) is 30 of jonger. In Engeland is de gemiddelde leeftijd 41.'

Maar als het VK representatief is, haalt West-Europa snel in. 'In het Verenigd Koninkrijk is TikTok al de belangrijkste nieuwsbron voor 12-tot-15-jarigen, en snelgroeiende onder oudere tieners, twintigers en dertigers. Onder volwassenen is TikTok net zo groot als ITV, of Channel 4, of de Daily Mail. (...) 'De meest gevolgde politicus is Nigel Farage (1,3 miljoen). De belangrijkste opponent van links, Zarah Sultana, heeft 450.000 volgers.'

'Wereldwijd heeft TikTok meer dan een miljard gebruikers per maand.' (Dat is dus 11% van alle wereldburgers.) 'Belangrijk: gebruikers brengen meer tijd door op dit platform dan op andere sociale media.'

De Amerikaanse president heeft persoonlijk gesprekken gevoerd over TikTok met Xi Jinping van China, 'want hij weet hoe belangrijk de site voor hemzelf is geweest. Mensen die TikTok als nieuwsbron gebruiken vormden een van de grootste 'swing' groepen, die overstapten van Joe Biden naar Donald Trump.'

Wat doet TikTok anders? Iedere nieuwe bezoeker krijgt willekeurige dingen te zien. Als hij er op klikt draagt dat bij aan zijn profiel. Dat betekent voor makers, hoe klein ook, dat ze altijd wel een begin van een publiek krijgen. Dus compleet onbekenden hebben een grotere kans op 'wereldfaam' dan op andere platforms.

De extreemrechtse kandidaat in de presidentsverkiezingen in Roemenië, Calin Georgescu, kwam vorig jaar uit het niets als winnaar van de eerste ronde. Toen werd hij buitengesloten door het Hooggerechtshof. TikTok was essentieel voor zijn onverwachte succes. De campagnevoerders – die nog steeds niet geïdentificeerd zijn - betaalden 100 'influencers,' via een BV, om te zeggen wat ze verwachtten van de nieuwe president. Ze moesten vooral de woorden 'patriot' en 'stabiliteit' gebruiken. Vervolgens slaagden ze er in duizenden positieve commentaren onder deze posts te plaatsen. Zo zwengelden ze de TikTok machine aan. (TikTok heeft sindsdien 27.000 fictieve accounts verwijderd.)

Een studie in Taiwan vond een correlatie tussen de hoeveelheid tijd die iemand op TikTok doorbracht, en een positieve grondhouding over China. 27% onder TikTokkers, tegen 17% voor alle respondenten.

Een studie in 2023 van Rutgers University ontdekte iets vergelijkbaars in de VS: 'Onder zware gebruikers van TikTok (drie uur of meer per dag) was een pro-Chinese grondhouding 50% waarschijnlijker dan onder niet-gebruikers.'

Wat te doen? Schrijver Sam Freedman zegt: mensen duidelijk maken dat democratie enig huiswerk vereist. Maar probeer dat maar eens in een 'afleidingseconomie.'

'De snelst groeiende sector in de economie van cultuur. Noem het scrollen, of swipen, of wat je wilt. Maar het is niet kunst, of vermaak, het is gewoon non-stop activiteit. Iedere stimulans duurt maar een paar seconden, en moet dus telkens opnieuw worden gezocht.'

Net als met andere verslavingen: hoe meer gebruik, hoe minder bevredigend. Hoe minder dopamine.

Een glimpje hoop: misschien dat de ziekte zelf - de verslaving aan afleiding - zijn eigen remedie bevat. Als gebruikers beginnen in te zien dat dopamine-verslaving niet gelukkiger maakt. 'Er is enig bewijs dat dit begint door te dringen. In 2024 zei 48% van Amerikaanse tieners dat sociale media schadelijk zijn voor mensen van hun leeftijd. Twee jaar eerder was dat percentage nog 32%. En 45% van de tieners zei dat ze 'te veel tijd' aan sociale media besteedden, tegen 32% twee jaar eerder. Een peiling in Engeland onder scholieren toonde dat 71% zichzelf al eens een 'digitale detox' had opgelegd.

van AI

tech | OpenAI via Ben Evans | 5 sep 25

Als een AI met grote stelligheid een antwoord geeft dat 100% fout is, noemen we dat hallucinatie. Studie van OpenAI zegt: 'Dat komt doordat de evaluatiemethodes de verkeerde prikkels geven. De meeste evaluaties meten de prestaties van een 'model' (een AI) op een manier die gokken beloont, en eerlijke twijfel niet.'

Vergelijk het met een multiple choice test: als je het antwoord niet weet kun je geen antwoord geven, en dan weet je zeker dat je nul punten krijgt. Als je daarentegen gokt, heb je altijd een kans dat je geluk hebt.

Er zijn al een heleboel 'scoreborden' die zich hierop hebben aangepast. Twijfel wordt beloond met extra punten, bluffen gestraft met puntenaftrek. Maar dat is niet voldoende, zeggen deze onderzoekers. Alle scoreborden lijken op elkaar, en ze evalueren allemaal op accuratesse. Dat moet anders, anders blijf je gokken belonen.

Hoe dan anders? Als accuratesse niet het criterium is, of niet het enige, wat dan wel? Tja, dat zeggen ze er niet bij.

Een ongelukkige vrede

politiek | X via Marginal Revolution | 8 sep 25

'Niemand krijgt wat hij wil. Deze oorlog eindigt als de alternatieven voor alle partijen te duur worden.'

'Die realiteit wijst in de richting van een moeizame schikking waar niemand blij mee is, maar waar iedereen mee kan leven.'

Zo eindigt een analyse van Mikhael Khodorkovsky, ooit de rijkste Rus, gearresteerd door Poetin in 2003, in de gevangenis tot 2013, nu in ballingschap in Londen. Op X en ook Youtube.

Schoner?

wetenschap | Scientias | 26 aug 25

Deze nieuwe studie probeert het definitieve antwoord te geven op de vraag; Wat is een schonere auto, elektrisch of fossiel aangedreven? Ja, je moet niet alleen naar de uitlaatpijp kijken maar ook naar de auto zelf, hoe is die in elkaar gezet? Hoe 'schoon' zijn de ingrediënten van een accu? Hoeveel kost het om de auto aan het eind van zijn leven te ontmantelen? Etc. U kent het verhaal. Dit is de eerste studie die ook nog eens de buitentemperatuur meeneemt (in de kou loopt een accu sneller leeg), de bron van de elektriciteit (misschien draait de centrale op steenkool), hoe vaak gebruikt de eigenaar van een 'hybride' wel de accu, rijdt hij veel op de snelweg of juist niet. De uitslag is overdonderend in het voordeel van de EV. Een voorbeeld: een middenklasse personenauto op benzine stoot 351 gram CO2 equivalenten per mijl uit; op volledig elektrisch, 97. Minder dan een derde dus. De studie kijkt verder naar pick-up trucks en SUV's.

Het heelal ontginnen

economie | FT | 6 aug 25

'Welke eigendomsrechten bestaan er in de ruimte? Het enige verdrag ooit gesloten zegt 'de ruimte is van de hele mensheid.' Maar als er een asteroide langs de Aarde vliegt op slechts 17.000 mijl afstand, met naar verluidt 115 miljard euro aan edele metalen aan boord, dan wordt mijnbouw in de ruimte plotseling heel interessant.' (...) 'De Verenigde Staten nam in 2015 een wet aan om eigendom op te eisen van dit soort asteroiden. Gebaseerd op de theorie van John Locke dat eigendomsrecht kan ontstaan als iemand de moeite neemt om maagdelijk land te ontginnen.'

Dit uit een recensie van 'Space to Grow - Unlocking the final economic frontier,' door twee onderzoekers van Harvard Business School.

SpaceX heeft ruimte-'mijnbouw' plots interessant gemaakt. In de tijd van de space shuttle kostte het 90.000 dollar om een kilo de ruimte in te schieten. In 2017 had SpaceX dat teruggebracht tot 2.800 dollar per kilo.

China loopt voorop

tech | TW via SCMP | 27 aug 25

China ontwikkelt een nieuw soort kernreactor die zijn eigen kernafval 'recyclet' en dus 90% minder afval produceert. Op die manier krijg je vele malen meer energie uit dezelfde hoeveelheid splijtstof. Dit prototype heeft nog een ander voordeel: hij heeft een passief koelsysteem. Dat betekent dat er geen pompen zijn die koelwater laten stromen, en dat de koeling kan doorgaan als de elektriciteit mocht uitvallen.

Dit is een 'proof of principle' publicatie; de test die een concept moet doorstaan voordat wordt besloten wordt om er serieus in te investeren. De media melden niet wanneer deze 'vierde-generatie' reactoren mogelijk op de markt komen.

Maar China loopt dus voorop bij het ontwikkelen van kernenergie, en bestudeert alternatieve modellen voor de opwekking. (tip A. Kaizer)

Zandaccu

tech | New Atlas | 27 aug 25

De grootste 'zandaccu' ter wereld is opgestart in Finland. Het principe: energie uit zon of wind of geysers wordt gebruikt om het zand op te warmen tot 600ºC. Kennelijk kan zand dat maandenlang vasthouden. Als er energie nodig is, wordt de warmte afgevoerd via buizen, die de hete lucht (tot 400ºC) gebruiken om stoom te genereren, of om te distribueren naar een lokaal warmtenetwerk.

Geen zin?

ook belangrijk | X | 30 aug 25

37% van volwassenen in de VS heeft één keer per week of vaker seks. In 1990 was dat nog 55%. Bij jong-volwassenen (18-19 jr) is de trend nog pregnanter. Twintig jaar lang antwoordde ongeveer 15% dat ze het afgelopen jaar niet met iemand naar bed waren geweest. In de periode 2010-2024 verdubbelde dat percentage van 12% naar 24%. De schrijver en de reageerders hebben allerlei theorieën. Komt het door de mobiele telefoon in bed? Porno-sites? Netflix? Obesitas ...?

Salonfähig

geld | via Marginal Revolution | 8 aug 25

Als u weet wat 'stablecoins' zijn, lees dan extra scherp - u kunt mij vast betrappen op fouten! Als u geen idee hebt, lees dan ook. Hopelijk bespaart dit een hoop tijd en onderzoek.

Stablecoins zijn geen bitcoins. Het is wel een cryptomunt, in de zin dat hij niet wordt uitgegeven door een centrale bank. De definitie: 'een cryptomunt die probeert een stabiele waarde te houden tegenover een mand andere activa.' Dat klinkt deftig maar volgens de 'bank der banken,' de Bank for International Settlements, is 99% van alle stablecoins gekoppeld aan ... de dollar. Eén op één. Een soort digitale dollar.

Artikelen over stablecoins noemen vaak de voordelen ten opzichte van andere cryptomunten. Stabieler, dus. Breder geaccepteerd. Maar dat is voor een cryptofoob als ik niet interessant. De hardnekkige vraag is: als ik een dollar heb, een echte 'greenback' die wordt gegarandeerd door de Amerikaanse overheid en die overal wordt geaccepteerd - waarom zou ik die dan omzetten in een fictieve 'stabielmunt' die helemaal niet stabiel is? Wat is het nut, het bestaansrecht van die stablecoin? Want de korte geschiedenis leert dat een stablecoin kan devalueren omdat het kapitaal dat de waarde garandeerde, verdween.

Het antwoord: stablecoins worden vrijwel uitsluitend buiten de VS gebruikt. Namelijk door mensen die niet zo makkelijk aan 'echte' dollars kunnen komen. Ze hebben geen bankrekening, geen betrouwbare banken, onvoorspelbare wisselkoersen. Wisselkantoren eisen commissies. Vaak in landen met heftige inflatie. Voor internationale handel. Tweederde van alle transacties in de wereld wordt gefactureerd in dollars. Maar wat als je nou niet aan dollars kan komen? En omgekeerd ook: voor een bedrijf als Starlink, dat satelliet'schotels' over de hele wereld verkoopt, is het veel makkelijker om alle facturen in stablecoins op te stellen. Belangrijk voordeel is ook dat je geen commissie betaalt.

Waarom is dit nu opeens belangrijk? Omdat president Trump in juli de zegen aan stablecoins heeft gegeven door de GENIUS Act te tekenen, met steun van tweederde van Huis en Congres. Het effect is: iedereen kan in de toekomst achter zijn laptop of telefoon snel en drempelloos geld overmaken, zonder commissies te betalen. En: een makkelijker manier voor niet-Amerikanen om hun spaargeld, hun winsten, hun pensioenen om te zetten in dollars. En daardoor: nieuwe toekomst voor de dollar zelf. Die immers het anker is van deze nieuwe munt. En dat kan die dollar goed gebruiken omdat opeenvolgende Amerikaanse presidenten, na Bill Clinton, de dollar hebben ondermijnd door begrotingstekorten.

De Europese Centrale Bank maakt zich openlijk zorgen dat Europese burgers elkaar gaan betalen in stablecoins. Hoe minder er in euro's wordt gehandeld, hoe minder invloed de centrale bank kan uitoefenen op inflatie en wisselkoers.

En dit alles zes jaar na de introductie van de Libra, de stablecoin van Facebook, in 2019. Die werd uiteindelijk kapotgereguleerd door de centrale banken en overheden die vreesden hun greep op de markten te verliezen. Maar de vraag naar een simpeler dollar blijkt hardnekkig. En de Amerikaanse politiek heeft zich ermee verzoend. Niet alleen Trump, ook de volksvertegenwoordigers.

En daar gaat-ie dan ...

geld | FT | 16 aug 25

Eli Lilly gaat in Engeland de prijs van een populaire vaccinatie voor gewichtsverlies per september met 170% verhogen. (zie Bicker van gisteren, 'Medicijnen.') Ja, de NHS betaalt het oude tarief, en ja, andere instellingen kunnen hun eigen prijs onderhandelen. Maar het startschot is gelost.